In het dagelijks spraakgebruik wordt het begrip narcist te pas en te onpas gebruikt. Uitspraken zoals ‘Mijn baas of ex is een narcist’ of ‘Met die narcist valt niet te praten’ zijn niet ongebruikelijk. De diagnose lijkt al snel gesteld te zijn. Eén ding is duidelijk: ‘narcist’ is zeker geen compliment. Het wordt vaak omschreven als een negatieve eigenschap en gebruikt om iemand te beschrijven die egoïstisch is en (te) veel ‘eigenliefde’ heeft. Maar dekt dat de lading van dit fenomeen wel en wanneer spreek je over narcisme? Op deze vragen gaan we hier dieper op in.
Je kunt het spectrum van eigenliefde en narcisme zien als een mengpaneel, waarbij je de knop verschuift van aandacht voor jezelf, waarbij er ook ruimte is voor anderen, naar toenemende aandacht voor jezelf ten koste van de ander.
Eigenliefde
Aan de ene kant van dit paneel vinden we eigenliefde en zelfvertrouwen. Ze zijn fundamenteel voor een positief zelfbeeld en een gevoel van eigenwaarde. Zelfvertrouwen verwijst naar het geloof in je eigen capaciteiten en vaardigheden, wat zich kan manifesteren in het aangaan van uitdagingen, het stellen van doelen en het assertief opkomen voor jezelf in verschillende situaties.
Eigenliefde gaat over het koesteren van een positieve relatie met jezelf, waarbij zelfacceptatie en zelfzorg centraal staan. Dit betekent dat je niet alleen je zwaktes en sterke punten accepteert, maar ook actief voor jezelf zorgt door gezonde keuzes te maken voor je lichaam en geest. Het omvat ook zelfrespect, wat zich uit in het stellen van grenzen en het opkomen voor je eigen behoeften en waarden, zelfs als dit betekent dat je nee moet zeggen tegen anderen. Kortom, eigenliefde en zelfvertrouwen komen tot uiting in een diep gevoel van tevredenheid en liefde voor jezelf, wat de basis vormt voor een gezond en gelukkig leven.
Maar laten we niet vergeten dat, net als bij elk mengpaneel, er altijd ruimte is voor aanpassing, voor het finetunen van de balans tussen zelfvertrouwen, zelfliefde en zelfopoffering. Zo kan te weinig zelfvertrouwen en eigenliefde resulteren in zelftwijfel en gebrek aan zelfrespect, terwijl te veel zelfvertrouwen kan leiden tot arrogantie en te veel eigenliefde tot egoïsme. Dit voortdurende proces van zelfontwikkeling en groei vereist bewustzijn, introspectie, zelfreflectie en soms begeleiding, zodat we een gezonde balans kunnen vinden die ons in staat stelt het beste uit onszelf te halen en tegelijkertijd open te blijven staan voor anderen.
Narcistisch gedrag
Als we het mengpaneel een beetje verder verschuiven, komen we bij narcistisch gedrag. Dit is waar we de grens oversteken van gezonde zelfwaardering naar veel zelfvertrouwen hebben en een meer opgeblazen, egocentrisch gedrag. Jezelf heel goed vinden, zonder alle kwalijke kenmerken zoals gebrek aan (affectieve) empathie en manipulatie (zoals bijvoorbeeld gaslighting en stiltebehandeling) die bij narcisme als stoornis horen. Hier vinden we de mensen die graag in de schijnwerpers staan, die hun eigen prestaties graag benadrukken en die soms een gebrek aan empathie vertonen ten opzichte van anderen. Iemand met narcistisch gedrag kan zich na het vertellen van een leugentje om zijn zin te krijgen nog schuldig voelen. De mate waarin iemand narcistisch gedrag laat zien en de daarbij behorende kenmerken bepalen of dit narcisme is.
Narcisme
Als we een stap verder gaan, en het mengpaneel nog wat meer verschuiven, bevinden we ons in het rijk van narcisme. Met narcisme bedoelen we hier de narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). Deze psychologische term is afgeleid van de naam Narcissus, een figuur uit de Griekse mythologie die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Van Dale omschrijft narcisme als ‘ziekelijke liefde voor jezelf’. Dit betekent vaak dat de omgeving van een narcist ook last heeft van zijn manier van doen. Een narcist gedraagt zich anders dan wat er van hem wordt verwacht. Dit gedrag bestaat al jaren (vanaf de pubertijd) en vormt een diepgaand en star patroon. Het is dus niet zomaar een ‘persoonlijkheidstrekje’, maar een diagnose die alleen gesteld kan worden door een psychiater of GZ-psycholoog.
Narcisme kenmerkt zich door de overtuiging dat je superieur bent, beter dan anderen. Dit is niet alleen maar een opgeblazen ego, maar eerder een diepgaande overtuiging van onaantastbaarheid. Een narcist is constant op zoek naar bewondering en applaus. Dit heeft hij nodig om zich goed te voelen, aangezien er aan de andere kant sprake is van een diepe innerlijke onzekerheid en een minderwaardigheidsgevoel. Zou hij voldoende eigenliefde hebben, dan zou hij deze bevestiging van buitenaf niet op deze manier nodig hebben.
Narcisme gaat hand in hand met een egocentrische tunnelvisie waarin alleen het eigen belang telt. Het draait allemaal om de narcist zelf, zonder ruimte voor wederkerigheid of consideratie voor anderen. Deze houding getuigt van een diepgewortelde arrogantie, waarbij de narcist anderen als ondergeschikt beschouwt en verlangt dat zij tegen hem opkijken en aan zijn wensen voldoen, zonder rekening te houden met hun belangen.
De behoefte aan aandacht en bewondering van een narcist is als een grote diepe zwarte put die niet te vullen is. Deze onverzadigbare honger naar erkenning en aandacht, ook wel narcistische voeding genoemd, komt voort uit een innerlijke leegte en gaat ten koste van de aandacht die anderen nodig hebben en verdienen. In de wereld van een narcist is er slechts één ster aan het firmament: de eigen persoonlijkheid, waar alles om draait.
Hoewel narcisme soms wordt beschreven als een ‘ziekelijke vorm van eigenliefde’ of ’teveel eigenliefde’, is het belangrijk om te onderstrepen dat het begrip ‘liefde’ hier niet op de juiste manier wordt toegepast. Als we kijken naar de definitie van liefde, definieert Wikipedia het als ‘een diepe acceptatie van en genegenheid voor, welgezindheid tot of toewijding voor een ander, of eventueel zichzelf’. Daarom kan narcisme niet worden beschouwd als een uiting van eigenliefde in wat voor vorm dan ook, maar eerder als een verstoord patroon van gedrag en denken dat anderen kan beschadigen.
Psychopathie
Maar we zijn nog niet aan het einde van het mengpaneel. Als we nog verder gaan, komen we bij een donkerder, meer verontrustend terrein: psychopathie. Hier ontbreekt het niet alleen aan empathie, maar ook aan gewetensontwikkeling. Een psychopaat voelt zich niet schuldig over het leed dat hij anderen aandoet, omdat het concept van schuld eenvoudigweg niet bestaat in zijn wereld. Hier draait alles om zelfzuchtige bevrediging, zonder rekening te houden met de gevoelens of behoeften van anderen. Verder is een psychopaat impulsief en kent hij geen angst.
Boekentip
Narcisme in organisaties
Hoe overleef ik een narcistische manager?
‘Dit gedrag van mijn leidinggevende is toch niet normaal? Volgens mij klopt er iets niet …’ Als je in een werksituatie zit die bedreigend en onwerkbaar is geworden, zodanig dat er bij jou alarmbellen zijn gaan rinkelen, maar krijg je er geen vinger achter? Dan geeft dit boek jou meer duidelijkheid. Misschien vraag je je af of je baas soms een narcist is en hoe je daarmee om kunt gaan? Als dat jouw vragen zijn, gaat dit boekje zeker helpen om meer inzicht te krijgen in dit onderwerp. Narcisme op de werkvloer kan leiden tot giftige situaties. Denk aan manipulatief communiceren met het personeel, een collega emotioneel chanteren of werknemers tegen elkaar opzetten. In dit boek beschrijft Alice Vlottes (psycholoog) het proces van narcistisch leiderschap aan de hand van een vijftal fases; van de entree van een narcistische manager tot en met zijn vertrek. Het boek biedt praktische handvatten om als medewerker effectief te dealen met een narcistische manager.
Test voor meer inzicht
Benieuwd of die persoon in je leven mogelijk narcistische trekjes vertoont? Door de test Wil je weten of je te maken hebt met een narcist? in te vullen, krijg je een beter beeld daarvan. Maar let op, deze test is geen wetenschappelijk instrument en weet dat een leek geen diagnose mag stellen. Alleen een psychiater of GZ-psycholoog heeft de expertise om een officiële diagnose te stellen. Wat deze test biedt, is inzicht in mogelijke gedragspatronen die typerend zijn voor narcisme. Het is een handige eerste stap om meer inzicht te krijgen in de dynamiek van jouw relatie met deze persoon, of het nu gaat om je privéleven of je professionele omgeving. Klik hier om naar de test te gaan.
Christine Hemel
Holistisch traumatherapeut & narcismecoach
____________________________________________________________________________________________
PS: Wil je graag contact met gelijkgestemden? Meld je dan aan voor de Facebookgroep Facebookgroep Helen van Narcistisch Misbruik.
Bron: Narcisme in organisaties, Hoe overleef ik een narcistische manager?
