Hoe weet je of jouw kind een beelddenker is?

Het kan zijn dat jouw kind de voorkeur heeft om in beelden te denken. Aangezien de lesstof op reguliere basisscholen over het algemeen op een talige manier wordt aangeboden, kan een beelddenker vastlopen. Maar wat houdt beelddenken eigenlijk in, ofwel wat zijn de kenmerken van een beelddenker? Waarmee loopt hij of zij precies vast in het huidige onderwijssysteem? En nog wel het allerbelangrijkste: Hoe begeleid je een beelddenker?

Veel hooggevoelige kinderen zijn beelddenkers. Wist je dat iedereen tot ongeveer zijn 7e jaar (groep 3) een beelddenker is? Een beelddenker denkt, zoals het woord al zegt, in beelden. Dus als je het woord ‘hond’ zegt, ziet een beelddenker een plaatje van een hond. Een taaldenker daarentegen ziet het woord ‘H-O-N-D’. Een beelddenker heeft een dominante rechterhersenhelft. Dat is de hersenhelft waar afbeeldingen worden opgeslagen en waar zich de dromen, kleuren en emoties bevinden. Een taal leren, informatie analyseren en logisch nadenken wordt gedaan in de linkerhersenhelft, die is bij deze mensen minder actief. Met als gevolg dat hij of zij problemen heeft met lezen, spellen, automatiseren, werktempo en concentreren. Door op tijd het beelddenken te her- en erkennen, kunnen veel (leer)problemen en daarmee een leerachterstand voorkomen worden.

Wat is beelddenken?
Beelddenken is meer dan in beelden denken. Beelddenkers nemen multizintuigelijk waar, dus door geluid, beeld, gevoel, geur en herinnering. Het kan ook omschreven worden als visueel ruimtelijk denken. We worden allemaal als beelddenker geboren. Een deel van ons ontwikkeld zich in de loop van de basisschooltijd als taaldenker. En sommigen kunnen zowel in beelden denken als in taal. Een aantal blijft de voorkeur hebben voor denken in beelden. Deze voorkeur is meestal erfelijk bepaald. Uit onderzoek blijkt dat er in iedere klas wel 1 à 2 beelddenkers zitten. Taaldenkers denken ongeveer 2 woorden per seconde. Beelddenkers denken heel snel, wel 32 beelden per seconde. Het ene beeld roept het andere op. Ze zijn dan ook goed in associëren. En kunnen met originele oplossingen komen voor een ingewikkeld probleem. Beelddenkers zijn snel afgeleid als ze ergens mee bezig zijn, omdat ze al gauw iets anders zien.

Kenmerken van een beelddenker
Om erachter te komen of een kind een beelddenker is, heeft pedagoge Nel Ojemann in 1950 het wereldspel ontwikkeld. Tot op heden wordt dit wereldspelmateriaal door vele onderwijskundigen gebruikt als onderzoeksinstrument. Verder heeft Nel een lijst met kenmerken opgesteld waaraan je de beelddenker kunt herkennen. Ze heeft deze kenmerken verdeeld in de volgende categorieën:

Spreken
Beelddenkers hebben een zwakke articulatie en praten onduidelijk (mompelen binnensmonds) en struikelen over woorden. Dit komt doordat het denken sneller dan het praten gaat. Ook verhaspelen ze woorden en maken veel gebaren als ze vertellen.
Luisteren
Gericht luisteren blijft bij beelddenkers achter bij het ontdekkend kijken. Beelddenkers luisteren met een ‘half oor’ en geven een vertraagde of te snelle reactie op aanwijzingen en opdrachten. Ze hebben moeite met het verwerken van mondelinge informatie. Bij langdurige instructies raken ze de rode draad kwijt. Ook kunnen er misverstanden ontstaan, doordat ze wat er wordt gezegd té letterlijk opvatten. En terechtwijzingen die voor anderen zijn bedoeld, vatten ze persoonlijk op.
Taalontwikkeling
Beelddenkers hebben moeite met het koppelen van woorden aan beelden en zeggen dan al gauw ‘dinges, die, dat …’. Verder hebben ze een eigen(aardig) woordgebruik. Hun woordenschat is vrij beperkt, maar wel erg origineel. Als ze een verhaal vertellen, dan zit er weinig lijn in. Ze beginnen achteraan of middenin en springen van de hak op de tak. Het hangt als los zand aan elkaar.
Motorische ontwikkeling
De fijne motoriek van beelddenkers is minder goed ontwikkeld, hierdoor lukt het hen niet om netjes te schrijven en ziet hun handschrift er rommelig uit. Ook is de kans groot dat ze wat onhandig zijn en sneller een ongelukje hebben.
Oriëntatie in tijd en ruimte
Het tijdsbesef van beelddenkers is gebrekkig. Een grote groep beelddenkers heeft een goed ruimtelijk inzicht. Let op: De groep beelddenkers die lesstof fotografeert in plaats van visualiseert, heeft deze gave minder. Verder verwarren ze links en rechts met elkaar en hebben ze moeite om zaken op (volg)orde te houden.
Werkhouding
Beelddenkers hebben de neiging om snel tevreden te zijn over hun eigen prestaties. Waarschijnlijk komt dit door het onvermogen om het eigen handelen kritisch te bekijken. Ook hebben ze een weerstand tegen nakijken van gemaakt werk. Dus het zelf controleren en de eigen prestaties nog eens onder de loep nemen.
Overige kenmerken
Verder kunnen beelddenkers jong overkomen voor hun leeftijd. Zijn ze associatief, impulsief, chaotisch en rommelig. Hebben ze veel fantasie en kunnen onverwacht heldere vragen en oplossingen hebben voor problemen.

De voor- en nadelen van beelddenken
Juist omdat beelddenkers in beelden denken en niet in taal, hebben ze moeite met de ‘vertaling’ naar de juiste woorden. In hun hoofd zien ze een plaatje, maar het bijpassende woord of getal kunnen ze niet zo snel vinden. Verder vinden ze het lastig om de letters en de bijbehorende klank te onthouden. Op jonge leeftijd zie je beelddenkers vaak worstelen met letters. Zij spiegelen en draaien de letters om, zoals de ‘b’ en de ‘d’. Ook kunnen zij vaak in spiegelbeeld schrijven. Wij noemen dat dansende letters. Het automatiseren van de tafels of sommen onder de 20 gaat vaak moeizaam. Een beelddenker heeft een ander gevoel voor tijd of minder besef van tijd. Hierdoor komen ze regelmatig te laat, veel te vroeg of vergeten afspraken. Beelddenkers hebben vaak gevoel voor muziek, zijn heel creatief en fantasierijk. Ze kunnen mooi tekenen, ontwerpen en prachtige kunstwerken maken. Ook denken ze buiten de kaders. Beelddenken hoeft helemaal geen last te zijn, als je maar weet hoe je met dit talent omgaat.

Leerproblemen
Sommige kinderen die in beelden denken, hebben problemen met leren. Dit kan komen doordat de lesstof op reguliere basisscholen over het algemeen op een talige manier wordt aangeboden. Beelddenkers die het niet lukt om de overstap naar het taaldenken te maken, blijven visueel ingesteld. Hierdoor is de kans groot dat de beelddenker vastloopt. Niet de lesstof is dan het probleem, maar de talige manier van lesgeven. Verder denken beelddenkers in beelden vanuit het geheel, maar krijgen ze de leerstof op school meestal niet op die manier aangeboden. Het is dan voor een beelddenker alsof je een legpuzzel moet maken zonder dat je het voorbeeld te zien krijgt. Een goede begeleiding helpt beelddenkers.

Tips voor beelddenkers

Leg eerst het geheel uit en van daaruit ga je terug naar de details. Je gaat vanuit het geheel van bijvoorbeeld het metriek stelsel naar bijvoorbeeld meter en centimeter. Houd in de gaten dat een beelddenker op inzicht en doorzicht werkt, pas dan ‘doorziet’ hij of zij de lesstof en kan dan de lesstof begrijpen.
Beelddenkers nemen multizintuiglijk waar, dus visueel (zien), auditief (horen), tactiel (voelen), motorisch (bewegen) en ritmisch (muziek, stampen, klappen). Oftewel door te ervaren, leert een kind. Bied de instructie daarom multizintuigelijk aan. Probeer minimaal drie leeringangen te gebruiken.
Gebruik de verbeelding bij het leren; maak associaties bij dingen om ze te onthouden. Dat houdt de hersenen alert.
Wissel mondelinge en schriftelijke opdrachten af.
Geef korte, gestructureerde (enkelvoudige) opdrachten. Kijk daarbij naar het werkgeheugen van het kind.
Heeft een kind moeite met concentreren? Gebruik dan bij het maken van werkjes eventueel gehoorbescherming en een afscherming van de tafel door een concentratiescherm.

Boekentips
Er zijn verschillende boeken over beelddenken geschreven. Als je meer wilt weten over beelddenken, dan zijn de boeken van Tineke Verdoes een aanrader. Tineke is leerkracht, remedial teacher, spreekster, maar vooral ervaringsdeskundige op het gebied van beelddenken. Als kind zette ze al strategieën in om zich de aangeboden stof eigen te maken. En in haar onderwijs ontwikkelde ze succesvol vele nieuwe manieren. Wil je aansluiting vinden bij (jonge) kinderen in groep 1, 2, en 3 die in beelden denken, dan is belevend leren de manier om dat te doen. Na het lezen van het boek De jonge beelddenker waarin Tineke tips en praktische adviezen geeft, heb je meer ideeën hoe je dit kunt doen. Achterin staan naast extra tips voor de ouders, ook nog tips voor leerkrachten. Verder is voor leerkrachten het boek Belevend leren, ideeën om beelddenkers bij je les te houden, interessant. In deze uitgave neemt Tineke je, aan de hand van talloze voorbeelden, mee in de wereld van het beelddenken en deelt ze met jou manieren van lesgeven waardoor het werken met de beelddenkers in jouw klas een feestje wordt. Alle kinderen in de groep hebben profijt van de beschreven aanpak. Voor de kinderen met een leerprobleem dat voortkomt uit bijvoorbeeld ADHD, autisme, dyslexie en dyscalculie kan een wereld opengaan. Wil je meer weten over het beelddenkende kind vanaf groep 4 tot eind groep 8, lees dan het boek Denken in beelden. Zit je kind op de middelbare school, dan is het boek Beelddenker in het voortgezet onderwijs geschikt.

Kritiek
Hoewel veel mensen hun kind en zichzelf herkennen in een beelddenker en het beelddenken de problemen met betrekking tot bijvoorbeeld het leren kan verklaren, is het ook belangrijk om te vermelden dat er kritiek is op het bestaan van het fenomeen ‘beelddenken’. Het (wetenschappelijk) bewijs voor het concept ‘beelddenken’ zou daarvoor te mager zijn. Ook zijn er geen aanwijzingen gevonden voor de validiteit en betrouwbaarheid van het wereldspel, de test die centraal staat bij het vaststellen van beelddenken.

Geschreven door: Christine Hemel | HSP– en kindercoach.

____________________________________________________________________________________________

Wil jij ervaringen uitwisselen over dit onderwerp met gelijkgestemden of wil jij weten hoe je je kind leert omgaan met zijn hooggevoeligheid? Dat kan in de Facebookgroep Hooggevoelige Moeders en Kinderen. Je bent van harte welkom!